26 september 2025

Het Initiatieven Collectief bestaat vijf jaar! Binnen het Initiatieven Collectief bieden ruim 80 initiatieven alternatieve routes aan thuiszittende kinderen of jongeren om zich te ontwikkelen. Zij vormen het collectief samen met Gedragswerk, Movisie en andere bondgenoten. Marjan Veenstra is betrokken vanaf het eerste uur. Hoe verliepen de eerste vijf jaar? 

Veenstra: ‘Ik geloof dat iedereen kan ontwikkelen. Het systeem moet kinderen een context bieden die hen ondersteunt in hun ontwikkeling. Nu is het nog te vaak andersom: kinderen moeten zich voegen in hoe het al georganiseerd is. Zo is het onderwijs één van de plekken waar kinderen zich kunnen ontwikkelen. Tegelijkertijd ontwikkelt het onderwijssysteem te langzaam mee.’

Hoe is het Initiatieven Collectief ontstaan?

‘Het begon met een onderzoek ‘Leren van thuiszittersinitiatieven’ in 2019. In opdracht van het Ministerie van VWS onderzocht Movisie welke plekken er zijn voor kinderen en jongeren die niet naar school gaan, de zogeheten thuiszitters. Zij brachten 40 initiatieven in kaart.’  

‘Later is het collectief ontstaan. Uit de diepe overtuiging dat er meer routes voor leren en ontwikkelen zijn voor kinderen en om de initiatieven die dit bieden te versterken. Het is niet voor ieder kind realistisch om naar school te gaan. Het huidige onderwijs en zorgaanbod is voor hen niet passend. Maar elk kind heeft wél recht op ontwikkeling. De afgelopen vijf jaar hebben we steeds meer woorden kunnen geven aan wat er nodig is en wat wel werkt voor deze kinderen en jongeren. Het gaat erover wat initiatieven doen waardoor zij wél een context kunnen bieden waarbinnen deze kinderen en jongeren ontwikkelen.’

Waarom pakken de initiatieven, Movisie en Gedragswerk dit samen op?

‘Waar Movisie de kennis heeft opgehaald, werkt Gedragswerk vooral in de praktijk aan oplossingen voor kinderen die thuiszitten. Het is een combinatie van denken en doen, daarin vullen we elkaar aan. Mijn expertise ligt bij het samenwerken met ouders in het belang van kinderen. Vanuit die hoek ben ik ooit begonnen bij Gedragswerk.’

‘De initiatieven zijn organisaties verspreid door het land die nieuwe routes voor leren en ontwikkelen aanbieden. Zij zijn ontstaan van onderop, door persoonlijke of professionele ervaringen en vanuit de wens om het anders te doen. Bijvoorbeeld een bezorgde ouder die een passende plek zocht voor diens thuiszittende kind, iemand die zelf als kind thuiszat of een professional die zag dat het huidige onderwijs- en zorgaanbod niet voldoet voor alle kinderen.’

Het collectief is uitgegroeid naar een groep van 80 initiatieven. Wat verklaart dit succes?  

‘We voorzagen in een behoefte. De initiatiefnemers vinden herkenning en erkenning bij andere initiatieven uit het collectief. Ze hoeven niet meer allemaal zelf het wiel uit te vinden en ontmoeten gelijkgestemden. Naast de landelijke bijeenkomsten die wij organiseren, hebben initiatieven onderling contact en gaan ze bij elkaar op bezoek. Ze lopen tegen dezelfde vraagstukken aan, bijvoorbeeld als het gaat over financiering. In een appgroep stellen ze elkaar zakelijke vragen over bekostiging en contact met scholen of gemeenten. Maar ook over of iemand mogelijkheden ziet voor een kind dat niet in hun regio woont of toe is aan een nieuwe plek. Steeds meer gebruiken ze elkaar als netwerk.’  

‘Ook buiten de aangesloten initiatieven blijkt hier behoefte aan te zijn. Zo wordt de website vaak bezocht. Daarop vind je onder andere een landkaart, deze draagt bij aan onze zichtbaarheid. Professionals zoeken er naar alternatieven. Ook word ik benaderd door ouders met de vraag of ik een passende plek weet voor hun kind.’

De ‘schroef’ van het Initiatieven Collectief heeft drie componenten: de praktijk, waar de verandering start. Strategie, dit component is de motor. Het collectief versnelt de verandering door te verspreiden, verbreden en verdiepen. En tot slot de transitie: meer routes voor leren en ontwikkelen worden zichtbaar. Door de beweging tussen initiatief en collectief is er verandering mogelijk in de maatschappij.

Op welke impact van de afgelopen vijf jaar ben je trots?

‘Mede door het Initiatieven Collectief groeit het bewustzijn dat niet ieder kind op dit moment op diens plek is in het huidige onderwijs. En dat er dus alternatieve routes nodig zijn. In kaart brengen van de ontwikkelingsgerichte benadering is één van de successen die hieraan heeft bijgedragen. Deze benadering vormt de rode draad in wat de initiatieven doen. Met taal en beeld beschrijft het de werkwijze van de initiatieven. Dit helpt hen verder in het contact met stakeholders zoals gemeenten, zorgkantoren en samenwerkingsverbanden. Het maakt duidelijk dat meerdere organisaties volgens deze benadering werken. Samen staan ze sterker.’

Wat bieden de initiatieven wat het huidige onderwijs- en zorgaanbod niet lukt?  

‘De ontwikkelingsgerichte benadering bestaat uit vijf fases: landingsfase, onderzoekende fase, ontwikkelfase, doorstroomfase en waakvlamfase. De jongere zelf bepaalt het tempo. Wanneer het gaat over wat initiatieven anders doen, springt de landingsfase er voor mij uit. Hiermee onderscheiden de initiatieven zich van het reguliere onderwijs- en zorgaanbod. Het is een periode waarin het kind, dat vaak een grote rugzak meedraagt aan negatieve ervaringen, mag landen. Het hervinden van ruimte en veiligheid om te ontwikkelen staat centraal. De focus ligt op welbevinden. Dit heeft vaak een positief effect op het hele gezin. De initiatieven doen bewust niet mee aan onze snelle maatschappij met quick fixes. De landingsfase kan twee maanden duren maar soms ook twee jaar. Kinderen krijgen weer vertrouwen in zichzelf.’

‘Het beeld dat thuiszitters niks kunnen, klopt niet. Jongeren brengen hun eigen unieke wijsheid mee. Met de juiste context en in het juiste tempo gaan alle kinderen vliegen op hun eigen niveau. Ook bij ouders ontstaat weer ruimte voor andere dingen en rust wanneer zij ervaren dat hun kind op een plek zit waar het gezien en gehoord wordt. En vervolgens weer tot bloei kan komen en talenten ontdekken.’

Hoe heb je de initiatieven uit het collectief zien veranderen?  

‘Een aantal initiatieven bestaat al tien jaar of langer. Deze zie je robuuster worden. Na een tijdje waaien de initiatieven niet meer met alle winden mee. Als mensen willen samenwerken, moeten ze ook rekening met jou houden, in plaats van andersom. Helaas vallen binnen transities ook initiatieven om. Daarmee verdwijnt kennis en ervaring. Een stevig netwerk waarin we kunnen terugvallen op elkaars ervaringen en expertise is daarom belangrijk.’  

Hoe ziet de toekomst van het collectief eruit?  

‘Op dinsdag 25 november 2025 vieren we het vijfjarig bestaan van het collectief. We staan stil bij wat we bereikt hebben en kijken vooruit. Welke stappen gaan we zetten in de toekomst? Bijvoorbeeld de regiobijeenkomsten die we gaan organiseren. Om samenwerkingen op regionaal niveau te versterken. Maar ook het eigenaarschap van het Initiatieven Collectief staat centraal. Ik hoop dat dit steeds meer gedragen wordt door de initiatieven zelf.’

‘Dit is allemaal onderdeel van een transitie en dat heeft tijd nodig. Gezamenlijk blijven we werken aan zichtbaarheid, positionering, bestaansrecht, zachte revolutie en strategie. Deze vijf vliegwielen, onze focuspunten, helpen ons verder om maatschappelijke verandering teweeg te brengen. Door te vechten voor de thuiszitters, dragen de initiatieven uiteindelijk ook bij aan nieuwe mogelijkheden voor ontwikkeling van alle kinderen en jongeren in Nederland.’