Deze column van Cees Blij is deel 1 van 3. Deel 2 van ‘Een metamorfose’ is volgende maand beschikbaar op onze site.

“Jennifer, kom nu onder de tafel uit,” roept de leerkracht bijna wanhopig naar het meisje dat met de capuchon van haar jas op het hoofd geknield onder haar tafel zit. De leerkracht herhaalt dit bevel nog enkele malen, maar Jennifer geeft geen gehoor aan deze oproep. Dus ontstaat er een status quo waarbij Jennifer onder de tafel blijft zitten en de juffrouw er staand naast.

Deze situatie is binnen de klas van deze so-school voor cluster 4 niet ongewoon. Jennifer is een 11-jarig meisje dat worstelt met trauma rondom de scheiding van haar ouders en dat niet op deze school wil zijn, maar daar wel naartoe is gestuurd vanwege haar groeiende leerachterstand en bizarre gedrag op de basisschool, zoals niet meer willen praten, jas aanhouden in de klas en dan ook nog de capuchon van haar hoody niet af willen doen. 

Als ze 12 jaar wordt, besluit men haar vanwege dit gedrag en een toenemende didactische achterstand bij het vso voor zeer moeilijk lerende kinderen aan te melden, mede omdat ze op een intelligentietest op het niveau van een licht verstandelijke beperking heeft gescoord.

Tijdens het aanmeldingsgesprek met beide ouders op het vso hangt er een ijzige sfeer in het lokaal met de hulpverlener van Spirit als boksscheidsrechter er tussen. Als blikken konden doden zou 1 of beide ouders allang het tijdelijke met het eeuwige hebben verwisseld. Moeder is tijdens het gesprek druk, snel geagiteerd en emotioneel, vader die zo’n 15 jaar ouder is, speelt de bedaagde wijze man, maar straalt veel passieve agressie uit, mompelt met enige regelmaat dat zijn ex hulp nodig heeft. Het is duidelijk dat Jennifer tussen deze 2 vuren zit, waar ze zich bij het minste of geringste aan brandt. De commissie van begeleiding besluit om Jennifer aan te nemen, omdat ze meent dat ze in de veilige omgeving van het vso  sociaal/emotioneel kan opbloeien. 

Na de zomer start Jennifer met haar jas en capuchon op in de klas. Het advies aan de leerkracht is om dit te gedogen. Na een week hangt de jas van Jennifer aan de kapstok en zit in de klas achter haar laptop te werken. De oorzaak van deze metamorfose is de nieuwe omgeving die ten eerste haar gedrag accepteert niet als te storend ervaart, maar het belangrijkste is het meisje dat naast haar zit. Uit de dossierstukken is naar voren gekomen dat Mariam, afkomstig van het sbo, eveneens een duidelijke onderpresteerder is. De dames steken intellectueel ver boven hun klasgenoten uit en vinden bij elkaar een grote gelijkgestemdheid. Hierin herkennen ze veel bij elkaar, waarbij Mariam de sterkste persoonlijkheid heeft en ze voelen zich veilig in de nieuwe omgeving. Zij komt uit een volledig gezin met oudere zussen en is  door opstandig gedrag op basisschool naar het lom verwezen waar ze vervolgens een intelligentietest expres saboteerde (IQ 64). 

Na een maand meldt de leerkracht zich bij het multidisciplinaire team met de vraag wat Mariam hier op school doet. Deze vraag is de aanleiding tot hernieuwd onderzoek, waar vervolgens een gemiddeld IQ uitkomt. Tijdens het onderzoek vraagt de onderzoeker, die dan al het idee krijgt dat Mariam veel slimmer is dan de eerdere uitslag doet vermoeden, of zij een idee had waarom ze zo laag had gescoord. 

“Omdat ik niet met de juf kon opschieten,” antwoordt Mariam dan stoïcijns. Dat dit niet zo handig was, snapt ze nu wel beter.

Met de testresultaten in de hand neemt de orthopedagoog contact op met vmbo-school om de hoek, waar ook een oudere zus van Mariam op zit. De uitkomst is dat zij hier na de herfstvakantie voor 2 dagen in de week mag starten. Ondertussen overstijgen de resultaten van de opgebloeide Jennifer eveneens het niveau van het vso. Zij stapt op eigen initiatief het kantoor van de zorgcoördinator binnen met de vraag of ze niet met haar vriendin meekan naar vmbo-basis. Een vraag die al enige tijd bij het multidisciplinaire team leeft. Het daarop geplande herhalingsonderzoek levert ook bij haar een bijna gemiddeld IQ op. De leerkracht heeft wel haar bedenkingen vanwege de sociaal/ emotionele afhankelijkheid van Jennifer aan Mariam. De juf geeft aan dat ze in geen geval aan een overplaatsing zou hebben gedacht als het alleen Jennifer betrof. Hoe zal dit uitpakken op het vmbo. Op het vso zijn ze op elkaar aangewezen, maar op het vmbo zijn veel meer gelijkgestemde meiden, met als gevolg dat Mariam andere vriendinnen zal krijgen. De school bevindt zich hiermee in een catch 22 situatie: voor de ontwikkeling van Jennifer wordt het beter geacht als zij dit schooljaar op het vso afmaakt, echter het vertrek van Mariam zal zo’n emotionele klap voor haar betekenen dat de gemaakte progressie op sociaal en emotioneel gebied teniet gedaan kan worden. Onder druk van Jennifer en moeder wordt gekozen voor de overgang naar het vmbo.

Na de herfstvakantie vertrekken beide meisjes naar voor 2 dagen per week naar het vmbo. Al snel blijkt dat Mariam zich daar als een vis in het water voelt en wordt Jennifer van een hartsvriendin meer en meer een blok aan het been, omdat zij nog niet de capaciteiten heeft om zelfstandig vriendinnen te maken en buiten het gezelschap van Mariam te verkeren.

Bij de nieuwe lockdown die al snel volgt, verslechterd het contact tussen de 2 meisjes verder en trekt Jennifer zich meer en meer in haar schulp en ondergaat een omgekeerde metamorfose, van vlinder terug in haar cocon. Ze sluit zich opnieuw af voor haar omgeving.